FAQ’s
socratisch gesprek
Voorafgaand
aan het gesprek een aantal veel gestelde vragen en antwoorden.
Wat is een socratisch gesprek, hoe werkt het?
In een socratisch gesprek zoek je in een groepje van 6 tot 8 personen
gezamenlijk een antwoord op een vooraf vastgestelde brede uitgangsvraag
waarbij je je betrokken voelt. Dit doe je aan de hand van een concreet
voorbeeld. In dit geval een gedicht van een deelnemer.
In het gesprek op 26 juni vragen we: ‘Wat is schoonheid in
een gedicht?’. De deelnemers leveren vooraf een gedicht in
waarin ze die ontroering vinden en proberen dat zo goed mogelijk
te omschrijven. Wat maakt dat juist in dit specifieke geval dit
beeld, dit woord, deze klankovereenkomst ontroerend is? Uit de ingezonden
gedichten maken we gezamenlijk een keuze voor een gedicht dat we
nader gaan bespreken.
Belangrijk is dat iedereen ervan overtuigd is dat het gekozen gedicht
ontroering te weeg brengt. Daarom wordt het voorbeeld gezamenlijk
en zorgvuldig gekozen, dat proces is vaak bijzonder interessant
omdat daarin verschillende meningen en afwegingen naar voren komen.
Wat is nou het leuke aan een socratisch gesprek?
In het socratisch gesprek ontdek je waar je vooroordelen liggen,
welke waarden uitgangspunt vormen in je redenering. Soms behoorlijk
verwarrend voor deelnemers, maar juist uit die verwarring ontstaat
iets. Op het moment dat je gaat twijfelen sta je open en ben je
ontvankelijk voor nieuwe inzichten, nieuwe denkpatronen. Het is
bijzonder stimulerend om zo’n proces mee te maken, om eens
wat roest weg te krabben en frisse lucht door de bovenkamer te laten
waaien.
Is het niet zo dat er over smaak niet valt te twisten?
Het is niet de bedoeling om te discussiëren. Het gaat er om
dat je tot een gemeenschappelijke opvatting komt over een algemene
vraag. Dat wil niet zeggen dat je precies hetzelfde vindt van hetgeen
binnen het voorbeeld duidelijk wordt over de uitgangsvraag. Maar
er zijn wel een paar gemeenschappelijke kenmerken die iedereen herkent
en als het goed is ontdek en formuleer je er nog een aantal die
je vooraf niet had kunnen verzinnen. Interessant is om vooroordelen
te ontdekken, om te zien dat je opvattingen niet alleen door jezelf
zijn bedacht, maar ook door je verleden en je leefomstandigheden
zijn bepaald. En om die dan vervolgens uit proberen te schakelen,
dan kom je tot iets wezenlijks: de kern. Het kan zijn dat juist
de verschilpunten in een groep heel duidelijk worden, dat is eveneens
verhelderend.
Wie was Socrates eigenlijk?
Socrates was een Griekse filosoof die leefde van 469 voor Christus
tot 399 voor Christus, die vooral bekend is geworden doordat Plato
en Xenophon (leerlingen van hem) opschreven wat hij zei. Hij probeerde
door vragen te stellen aan zijn gesprekspartner de partner tot inzicht
te brengen.
Ik heb even met mijn vriend gebeld hierover en die zegt dat
Socrates alleen maar deed alsof ie de mensen aan het twijfelen wilde
brengen. In werkelijkheid had ie een eigen mening en wilde hij anderen
via een omweg van die mening overtuigen. Stel nu dat iemand met
een flutgedicht aankomt; lukt het je dan die mening te verbergen
in zo'n socratisch gesprek?
Socrates ging ervan uit dat wijsheid in de mens zelf verborgen ligt.
Dat goed nadenken over de vraag en het praten daarover ertoe leidt
dat de ondervraagde tot een goede oplossing weet te komen. Hij meende
(volgens overlevering want hij heeft zelf niks op schrift gesteld),
dat als je niet tot overeenstemming raakt dit komt doordat de begrippen
niet voldoende verhelderd zijn. Als je blijft doorpraten kom je
tot elkaar. Maar volgens mij moet je dan wel veel tijd nemen. Wij
hebben slechts enkele uren. Duidelijk is wel dat iedereen die bereid
is tot praten en luisteren mee kan doen.
Voor wat betreft het flutgedicht, als deelnemer zou ik daarover
zeker iets zeggen. In het gesprek is eerlijkheid belangrijk, maar
alles wat gezegd wordt moet ook onderbouwd worden. Door te omschrijven
waarom het flutgedicht niet ontroerend is kom je wellicht tot de
optimale omschrijving van wat schoonheid nu precies inhoudt.
Worden socratische gesprekken alleen gevoerd in filosofie clubjes?
Inmiddels is het socratisch gesprek overal doorgedrongen: bij universiteiten,
bedrijven, culturele instellingen. Het is dan ook een bijzonder
middel, waarin je tot de essentie van een vraag geraakt. Het enige
dat je nodig hebt is mensen die serieus met elkaar willen praten
en een gespreksruimte.
Waarom opeens die belangstelling voor het socratisch gesprek?
Begin vorige eeuw heeft de Duitse filosoof Nelson een methode ontwikkeld
die is afgeleid van de gesprekken die Socrates met zijn leerlingen
voerde. Deze methode is door Heckman verder ontwikkeld en vervolgens
hier in Nederland verspreid door een aantal filosofen. Sinds een
jaar of 10 is er veel belangstelling voor deze methode. Iedereen
die gesprekken leidt doet dat op een eigen manier, maar er zijn
wel een aantal stromingen. Sommige filosofen hebben een strengere
aanpak zoals Schwab, anderen zoals Bolten zijn voorstander van veel
vrijheid in het gesprek.
Bij wie ben jij opgeleid tot socratisch gespreksleider?
Ik deed eerst een opleiding bij Dries Boele in Amsterdam en daarna
een opleiding in Antwerpen bij Hans Bolten en Kristof van Rossem.
Ik heb ook enigszins kennis gemaakt met de methode van Schwab door
Karim Bennamar en Sijmen Vrolijk.
Wat doe jij als gespreksleider?
Als gespreksleider bemoei ik me voornamelijk met de procedurele
kant van het gesprek. Ik zorg dat het een socratisch gesprek wordt
en niet een psychologische sessie of een discussiegroep. Tijdens
het gesprek grijp ik af en toe in om de relatie naar het gedicht
in herinnering te roepen of om na te gaan of het gesprek bevredigend
verloopt. Volgt iedereen nog waar het precies over gaat? Zijn er
punten die verder uitgediept moeten worden, waar wil de groep het
accent op leggen?
Is de gespreksbegeleider deelnemer aan het gesprek?
Nee, de gespreksbegeleider zorgt ervoor dat de groep goed functioneert
maar levert geen inhoudelijke inbreng in het gesprek. Er is ook
geen goed of fout. De groep bepaalt wat belangrijk is en wat besproken
wordt.
Zijn er regels?
Ja.
De belangrijkste regel is dat je luistert naar elkaar en elkaar
serieus neemt. Daarnaast is het belangrijk dat je probeert heel
zorgvuldig te formuleren wat je vindt. De tijd nemen om te luisteren,
na te denken en te formuleren is daarbij voorwaarde.
Daarnaast mag je in een socratisch gesprek geen beroep doen op anderen
of op autoriteiten. Dat betekent dat je in het gesprek heel dicht
bij jezelf blijft en niet citeert wat je buurman, NRC Handelsblad
of de Bijbel vindt, maar alleen zegt wat jij zelf denkt.
Je kunt altijd ingrijpen en vragen om verheldering bij de andere
groepsleden. De groep bepaalt de kwaliteit van het gesprek. Je kunt
bovendien je mening altijd bijstellen of herformuleren.
Wanneer is het gesprek afgelopen?
Als er een eenduidig antwoord op de vraag is gevonden of als de
tijd om is.
Heb je al vaker gesprekken begeleid?
Ik heb 3 keer een gesprek begeleid. Twee keer over dichtregels.Een
keer over de vraag ‘Wat is schoonheid?’ en een keer
over de vraag ‘Wat is geraakt worden?’. Ook heb ik met
een Vlaamse filosofe een gesprek over relaties begeleid.
|