Annette van den Bosch
FAQ's socratisch gesprekl
 
 
Informatie over Annette van den Bosch en deze site Gedichten, waaronder Vlaamse en vertaalde         Artikelen over dichtbundels en dichtbijeenkomsten Recensies van dichtbundels Interviews met dichters, uitgevers etc Over jonge dichters
Beginpagina                 Contact
 
     
  -
 

FAQ’s socratisch gesprek

Voorafgaand aan het gesprek een aantal veel gestelde vragen en antwoorden.

Wat is een socratisch gesprek, hoe werkt het?

In een socratisch gesprek zoek je in een groepje van 6 tot 8 personen gezamenlijk een antwoord op een vooraf vastgestelde brede uitgangsvraag waarbij je je betrokken voelt. Dit doe je aan de hand van een concreet voorbeeld. In dit geval een gedicht van een deelnemer.

In het gesprek op 26 juni vragen we: ‘Wat is schoonheid in een gedicht?’. De deelnemers leveren vooraf een gedicht in waarin ze die ontroering vinden en proberen dat zo goed mogelijk te omschrijven. Wat maakt dat juist in dit specifieke geval dit beeld, dit woord, deze klankovereenkomst ontroerend is? Uit de ingezonden gedichten maken we gezamenlijk een keuze voor een gedicht dat we nader gaan bespreken.

Belangrijk is dat iedereen ervan overtuigd is dat het gekozen gedicht ontroering te weeg brengt. Daarom wordt het voorbeeld gezamenlijk en zorgvuldig gekozen, dat proces is vaak bijzonder interessant omdat daarin verschillende meningen en afwegingen naar voren komen.

Wat is nou het leuke aan een socratisch gesprek?

In het socratisch gesprek ontdek je waar je vooroordelen liggen, welke waarden uitgangspunt vormen in je redenering. Soms behoorlijk verwarrend voor deelnemers, maar juist uit die verwarring ontstaat iets. Op het moment dat je gaat twijfelen sta je open en ben je ontvankelijk voor nieuwe inzichten, nieuwe denkpatronen. Het is bijzonder stimulerend om zo’n proces mee te maken, om eens wat roest weg te krabben en frisse lucht door de bovenkamer te laten waaien.

Is het niet zo dat er over smaak niet valt te twisten?


Het is niet de bedoeling om te discussiëren. Het gaat er om dat je tot een gemeenschappelijke opvatting komt over een algemene vraag. Dat wil niet zeggen dat je precies hetzelfde vindt van hetgeen binnen het voorbeeld duidelijk wordt over de uitgangsvraag. Maar er zijn wel een paar gemeenschappelijke kenmerken die iedereen herkent en als het goed is ontdek en formuleer je er nog een aantal die je vooraf niet had kunnen verzinnen. Interessant is om vooroordelen te ontdekken, om te zien dat je opvattingen niet alleen door jezelf zijn bedacht, maar ook door je verleden en je leefomstandigheden zijn bepaald. En om die dan vervolgens uit proberen te schakelen, dan kom je tot iets wezenlijks: de kern. Het kan zijn dat juist de verschilpunten in een groep heel duidelijk worden, dat is eveneens verhelderend.

Wie was Socrates eigenlijk?

Socrates was een Griekse filosoof die leefde van 469 voor Christus tot 399 voor Christus, die vooral bekend is geworden doordat Plato en Xenophon (leerlingen van hem) opschreven wat hij zei. Hij probeerde door vragen te stellen aan zijn gesprekspartner de partner tot inzicht te brengen.

Ik heb even met mijn vriend gebeld hierover en die zegt dat Socrates alleen maar deed alsof ie de mensen aan het twijfelen wilde brengen. In werkelijkheid had ie een eigen mening en wilde hij anderen via een omweg van die mening overtuigen. Stel nu dat iemand met een flutgedicht aankomt; lukt het je dan die mening te verbergen in zo'n socratisch gesprek?

Socrates ging ervan uit dat wijsheid in de mens zelf verborgen ligt. Dat goed nadenken over de vraag en het praten daarover ertoe leidt dat de ondervraagde tot een goede oplossing weet te komen. Hij meende (volgens overlevering want hij heeft zelf niks op schrift gesteld), dat als je niet tot overeenstemming raakt dit komt doordat de begrippen niet voldoende verhelderd zijn. Als je blijft doorpraten kom je tot elkaar. Maar volgens mij moet je dan wel veel tijd nemen. Wij hebben slechts enkele uren. Duidelijk is wel dat iedereen die bereid is tot praten en luisteren mee kan doen.
Voor wat betreft het flutgedicht, als deelnemer zou ik daarover zeker iets zeggen. In het gesprek is eerlijkheid belangrijk, maar alles wat gezegd wordt moet ook onderbouwd worden. Door te omschrijven waarom het flutgedicht niet ontroerend is kom je wellicht tot de optimale omschrijving van wat schoonheid nu precies inhoudt.

Worden socratische gesprekken alleen gevoerd in filosofie clubjes?

Inmiddels is het socratisch gesprek overal doorgedrongen: bij universiteiten, bedrijven, culturele instellingen. Het is dan ook een bijzonder middel, waarin je tot de essentie van een vraag geraakt. Het enige dat je nodig hebt is mensen die serieus met elkaar willen praten en een gespreksruimte.

Waarom opeens die belangstelling voor het socratisch gesprek?


Begin vorige eeuw heeft de Duitse filosoof Nelson een methode ontwikkeld die is afgeleid van de gesprekken die Socrates met zijn leerlingen voerde. Deze methode is door Heckman verder ontwikkeld en vervolgens hier in Nederland verspreid door een aantal filosofen. Sinds een jaar of 10 is er veel belangstelling voor deze methode. Iedereen die gesprekken leidt doet dat op een eigen manier, maar er zijn wel een aantal stromingen. Sommige filosofen hebben een strengere aanpak zoals Schwab, anderen zoals Bolten zijn voorstander van veel vrijheid in het gesprek.

Bij wie ben jij opgeleid tot socratisch gespreksleider?

Ik deed eerst een opleiding bij Dries Boele in Amsterdam en daarna een opleiding in Antwerpen bij Hans Bolten en Kristof van Rossem. Ik heb ook enigszins kennis gemaakt met de methode van Schwab door Karim Bennamar en Sijmen Vrolijk.

Wat doe jij als gespreksleider?

Als gespreksleider bemoei ik me voornamelijk met de procedurele kant van het gesprek. Ik zorg dat het een socratisch gesprek wordt en niet een psychologische sessie of een discussiegroep. Tijdens het gesprek grijp ik af en toe in om de relatie naar het gedicht in herinnering te roepen of om na te gaan of het gesprek bevredigend verloopt. Volgt iedereen nog waar het precies over gaat? Zijn er punten die verder uitgediept moeten worden, waar wil de groep het accent op leggen?

Is de gespreksbegeleider deelnemer aan het gesprek?

Nee, de gespreksbegeleider zorgt ervoor dat de groep goed functioneert maar levert geen inhoudelijke inbreng in het gesprek. Er is ook geen goed of fout. De groep bepaalt wat belangrijk is en wat besproken wordt.

Zijn er regels?

Ja.

De belangrijkste regel is dat je luistert naar elkaar en elkaar serieus neemt. Daarnaast is het belangrijk dat je probeert heel zorgvuldig te formuleren wat je vindt. De tijd nemen om te luisteren, na te denken en te formuleren is daarbij voorwaarde.
Daarnaast mag je in een socratisch gesprek geen beroep doen op anderen of op autoriteiten. Dat betekent dat je in het gesprek heel dicht bij jezelf blijft en niet citeert wat je buurman, NRC Handelsblad of de Bijbel vindt, maar alleen zegt wat jij zelf denkt.
Je kunt altijd ingrijpen en vragen om verheldering bij de andere groepsleden. De groep bepaalt de kwaliteit van het gesprek. Je kunt bovendien je mening altijd bijstellen of herformuleren.

Wanneer is het gesprek afgelopen?

Als er een eenduidig antwoord op de vraag is gevonden of als de tijd om is.

Heb je al vaker gesprekken begeleid?

Ik heb 3 keer een gesprek begeleid. Twee keer over dichtregels.Een keer over de vraag ‘Wat is schoonheid?’ en een keer over de vraag ‘Wat is geraakt worden?’. Ook heb ik met een Vlaamse filosofe een gesprek over relaties begeleid.