Annette van den Bosch
Ramsey Nasrl
 
 
Informatie over Annette van den Bosch en deze site Gedichten, waaronder Vlaamse en vertaalde         Artikelen over dichtbundels en dichtbijeenkomsten Recensies van dichtbundels Interviews met dichters, uitgevers etc Over jonge dichters
Beginpagina                 Contact
 
     
  -
 

De linkerhand als ijkpunt

over Onhandig bloesemend van Ramsey Nasr


Verschenen in Meander van 15 augustus 2004


Ramsey Nasr (1974, Rotterdam) werd onlangs door Jos Joosten in De Standaard een ‘romantisch dichter’ genoemd op basis van zijn laatste bundel Onhandig bloesemend. Nasr was het hier nadrukkelijk niet mee eens. Ik onderschrijf Nasr’s mening nu ik de bundel gelezen heb.
De nieuwe bundel is opgebouwd uit drie afdelingen: Voor de linkerhand, Dichter liefde - met een motto van Heinrich Heine - en Wintersonate (zonder piano en altviool) – in memoriam Sjostakovitsj. De opzet en lay-out verschillen nogal van zijn eerste bundel. In ‘Onhandig bloesemend’ zijn geen hoofdletters en geen interpunctie gebruikt. De lengte van de teksten varieert sterk en Nasr gebruikt af en toe inspringingen en cursiveringen, af en toe is er wat eindrijm of binnenrijm. Meestal gebruikt Nasr het vrije vers.

Voor de linkerhand is bij uitstek een deel dat zich leent voor gevoelsuitingen, naar verluidt luisteren rechtshandigen die links gaan schrijven meer naar hun gevoel. De linkerlichaamshelft wordt geleid door de rechterhersenhelft, de intuïtieve, creatieve kant. Daarnaast wordt het natuurlijk gebruikt voor het pianospel. De bundel begint met het gedicht Da Capo. Een Italiaanse muziekterm die betekent: Vanaf het begin. Het wijst erop dat de bundel cyclisch te lezen valt. Aan het eind van de bundel verwijst Sjostakovitsj, Russisch componist 1947-1856, ernaar dat hij met de linkerhand leert schrijven (gevoel leert kennen).

ik leer schrijven met de linkerhand
gymnastiek voor de stervenden

Nou, dan lezen we de bundel alleen als voor en door de linkerhand geschreven opnieuw.

Ik houd van Ramsey Nasr, als hij zich bezighoudt met tegenstellingen. Zoals met zijn broer in het gedicht ‘mijn broer was een nuchtere jongen’, het tegengestelde van de linkerhand dus.

hier staat nu een volwassen kerel
hoop van de natie zonder knipperen
ik vond vier dimensies al zo knap
maar jij kan er ook wat van
willie wortel de wetenschapper

volgens jou worden protonen bewoond
door rode quark groene quark blauwe quark
en antiquark genoeg voor iedereen
maar pas op quark en antiquark
kunnen elkaar vernietigen
gelukkig zijn er nog gluonen in de buurt

Dit is geen romantisch gedicht, dat is zeker. Wel is het een prachtige afrekening met de jeugd en met de blik op een broer, die opeens een volwassen kerel is, bezig met totaal onbegrijpelijke dingen die met natuurkunde te maken hebben en een SF-achtige uitstraling bezitten. Veel van de gedichten in ‘Onhandig bloesemend’ verwijzen naar muziek, componisten, dichtkunst, uitvoerend kunstenaars, liefde en dood, naar de onmacht om iets te wijzigen.

In deze afdeling staat onder andere een gedicht met de titel ‘heilzaam is het te wandelen’ dat zich afspeelt in Hamburg. Het lijkt een verwijzing naar de Duitse dichter Heinrich Heine (1747-1856) die daar graag vertoefde. Ook het gedicht dat over hoofdpijn gaat is naar Heine te herleiden. Heine gaf in zijn brieven aan zijn vrouw Mathilde regelmatig te kennen dat hij leed aan zware migraine. De asterisks die in de tekst staan zijn duidelijk genoeg. De pijn is zichtbaar in de lay-out van het gedicht. Vooral als daar dan nog over een glasbak wordt gesproken wordt het geluid – in dit geval van een kater? -bijna tastbaar.

De tweede afdeling van de bundel Dichter liefde is opgehangen aan de 16 gedichten van Heine, uit Lyrisches Intermezzo, die de Duitse componist Schumann vorige eeuw op muziek zette onder de titel Dichtersliebe. De teksten van Heine zijn door veel componisten gebruikt, ook Liszt, Brahms en Mendelssohn werden geïnspireerd door deze gedichten. Nasr heeft een volledig eigentijdse herbewerking gemaakt waarin hij het leven van Heine en van de tenor Wunderlich (1930-1966) heeft verwerkt. Het bekende eerste lied van de cyclus ‘Im wunderschönen Monat Mai’ wordt in zijn versie.

‘wonderbaarlijke maand’.

dat was in de wonderbaarlijke maand
van bloesemingen en overvloed
toen mijn borstkas opstoof als papaver
ribben in sierpennen uitwaaierden
mei mijn magere taal openbrak
vergelijkingen vrat als vuur water.

Niet echt romantisch te noemen, dit gedicht. Hooguit wat vreemd in de verwijzingen en een mooi neologisme bloesemingen, ietwat wonderachtig. Friedrich Wunderlich - de in 1936 door een val van een trap overleden tenor - heeft destijds Schumann’s bewerkingen gezongen en op de plaat gezet. Nasr heeft zijn naam, en de val van de trap, in de tekst van het gedicht ‘toen herfst met winter begon’ – bewerking van ‘Ich hab im Traum geweinet’ - verwerkt. In het oorspronkelijke lied gaat het om verlies van de geliefde, in de versie van Nasr om het verlies van de tenor, die zijn romantisch lied liet klinken, en nu opeens sterfelijk bleek.

zijn val was niet langzaam

niet nachtengalenbezingend geweest

en vol van beste doktoren

die in onmacht de trap maar hadden gekust

Dit gedicht is bovendien in een ‘getrapte lay-out’ in de bundel opgenomen. Met een schuine scheidslijn in het midden.
Er gebeuren in deze afdeling soms gekke dingen, die niet in de hand te houden lijken. Een ‘feest in de stad’ loopt uit op een vreemde toestand. Nasr speelt een grappig woordenspel met de bekende liederen. Het gedicht begint met de regel het is daar een fluiten en gijgen, naar analogie met de titel van het oorspronkelijke lied ‘Das ist ein Flöten und Geigen’.
Groepjes poepen fagotten vol, er wordt een bas in de kloten getrapt en er moet godverdomme gedanst!

het was er een klingen en dreunen
van hard pauken hard posaunen

daartussen hinkten en steunden
de kreupele engelen

gezeten vanaf kraakwitte schouders
keken er twee op haar haart ze wezen

onherstelbaar deze bruid
haar huid gebroken zwart

Bijzonder fraai zijn de titels van de diverse gedichten. Zo treffen we aan: ‘als je werkelijk zacht gillen moet’, ‘elke traan is een minpunt’ en een ‘twijg van de heilige octopus’. Romantische trekken ontwaren we in het gedicht ‘De zeldzame dageraad’ (Am leuchtenden Sommermorgen).

de bloemen fluisten en murmen
en waar praten ze dan over
en met welke mond
en waarom wandel ik zelf stom
rond bloemenkas kortom
traag start de zomermorgen op

Om later in een lofroep op de vrouw uit te barsten:

in een blinkende vrouw
van wie ik zeldzaam had gehouden
stulpte ze uit

o volroze dageraad
o dichtbevolkt hart

Dit is echter een uitzondering in de bundel. Er komt humor, cynisme, laconiek constateren, verwarring, boosheid en verwondering voor in de bundel. Nasr verwoordt de onmacht over het eigen lichamelijk functioneren in het deel Wintersonate, opgedragen aan de componist Sjostakovits. Bijvoorbeeld in ‘I-moderato’ bijvoorbeeld als Nasr in de ik-vorm spreekt als de doodzieke componist Sjostakovitsj.

ik wil bekennen
dat ik onmachtig ben
over klieren darmen en neuronen
paf sta
als een lemen beeld met wassen voeten
in het instortend huis

onmachtig sta ik voor u
ik ben voor niks
met list en beeldspraak
en een handvol flauwe metaforen
naar mijn eigen huis gekomen
of bestaat er goedgemutstheid
tegen kanker en infarcten van het hart?

De realiteit wint het van de droom en de beeldspraak. Ook al blijft het wenselijk om de werkelijkheid af en toe wat te verstoppen, desnoods onder plastic in ‘II-allegretto’.

neemt u de tijd om kordaat rond te stappen
langs alle bloemen een stoet trekt voorbij
ziet die optimistische stampers eens
kijk daar die eenvoudige krachtige struik
wat een stevige plastic bloemenzee is dit
en tijd om de leden te tellen

zijn aanwezig

hortensia
* stalinprijs 1e klasse

En daarna volgt een gigantische opsomming met bloemen gelieerd aan communistische leiders en socialistische ideologieën. Een bijzonder en oorspronkelijk gedicht.

In ‘III-adagio’ ziet de schrijver zichzelf gereduceerd tot worm, zoals hij in de communistische krant Pravda genoemd werd, met een jeugd zonder gewichtige gebeurtenissen. Ja, voor zijn tijd - Sjostakovitsj werden geboren in 1906 - toen gebeurde er nog wel eens wat.

(een kozak sabelde een jongen neer)
(in die tijd kon je beter niet de straat opgaan)

(in 1905 – ik was nog niet geboren
vervoerden ze een berg vermoorde kinderen op een slee
bij ons thuis werd veel gesproken over de gebeurtenissen van 1905)

ik denk nog zelden aan mijn jeugd

Na dit punt worden het gedicht somberder, verhaalt het over de dictatuur. Roept het de tijd van het communisme op en wat het betekent om te leven achter het Ijzeren gordijn. Sjostakovitsj werd in zijn tijd beurtelings door het communistisch regime verguisd en onthaald als held. Het laatste muziekstuk dat hij componeerde, Wintersonate opus 147, waaraan Nasr in deze afdeling refereert, schreef hij op zijn doodsbed. Ongetwijfeld zal zijn leven in die tijd aan hem voorbij zijn getrokken. NRC schreef destijds over het werk van Sjostakovitsj ‘het is de muziek van de tweespalt en het lijden’. Nasr lijkt dit idee over te nemen in zijn tekst die hapert, stokt en steeds verder in herinneringen duikt. Sjostakovitsj overleed in 1975.

ik heb musici ontmoet die me verzekerden dat stalin van beethoven hield
het was een tijd van veel woorden oceanen van woorden
je zag ze voor je ogen waardeloos worden

iemand kreeg een brief uit amerika en werd doodgeschoten
en de geallieerden bleven maar brieven sturen
en elke brief was een doodvonnis
elk geschenk elk souvenir het einde

Nasr besluit het lange, epische gedicht als volgt.

mijn vrienden
de dood is angstaanjagend
met niets daarachter

ik ben achter u als een stenen muur
duisternis omgeeft me

het is aan u

In een soort epiloog vertelt de dichter over de dood van Sjostakovitsj. Hoe het verder gaat als de hersens dood zijn, maar de organen nog een laatste stuiptrekking beleven. En als uiteindelijk van een heel, bewogen, mensenleven slechts de muziek resteert. De muziek die helder en klaar is.

Een bijzonder indrukwekkende bundel. Met een aantal prachtige, een aantal ontroerende, enige grappige en slechts enkele mindere gedichten. Ik hou van Ramsey Nasr, om zijn taal, het onhandige dat meespeelt en zijn mogelijkheid tot beroeren en ontwrichten, zijn ‘hertalen’ van de geschiedenis en gebeurtenissen naar deze tijd. Hij geeft blijk van groot vakmanschap. Een romantisch dichter? Nee, tenzij je de gedichten de ‘De zeldzame dageraad’ als ijkpunt wilt nemen. Geef mij maar de linkerkant van Nasrs werk, die mag staan voor humor, fantasie en inleving. Hij geeft schijnbaar achteloos zijn eigen draai aan de geschiedenis en hij voegt een nieuwe kleur toe aan oude meesters. Een bijzondere prestatie.

Meer over Nasrs werk is te lezen op http://www.kb.nl/kb/resources/frameset_kb.html?/kb/dichters/nasr/nasr-01.html

Onhandig bloesemend / Ramsey Nasr
Amsterdam: de Bezige Bij, 2004
ISBN 90 234 1429 2
Prijs: 15 euro, 78 blz.

Annette van den Bosch
Zeist, augustus 2004